Λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής της θέσης, η Κρήτη, εκτός από σταυροδρόμι τριών ηπείρων, υπήρξε από την απαρχή της ιστορίας της το μήλο της Έριδος για κάθε κατακτητή.
Οι πρόγονοι των Κρητών είναι οι Μινωίτες. Όμως το νησί εποικίστηκε από Αχαιούς, Δωριείς, Ρωμαίους, Βυζαντινούς, Άραβες, Ενετούς και Τούρκους. Επίσης, για μεγάλο χρονικό διάστημα οι πειρατές της Μεσογείου λυμαίνονταν τις ακτές της.
Μάρτυρες της ατελείωτης περιπέτειας του νησιού είναι τα οχυρωματικά έργα που θα βρείτε σε όλες τις σύγχρονες πόλεις της, αλλά και τα φρούρια, χτισμένα πάνω στα ακρωτήρια και στα νησάκια που το περιβάλλουν, τα οποία είχαν εγερθεί ως παρατηρητήρια.
Ζήστε το δικό σας παραμύθι
Περίοδοι της κρητικής προϊστορίας & ιστορίας
Η προϊστορία και η πρώιμη ιστορία της Κρήτης είναι σήμερα γνωστή χάρη στις εκτεταμένες αρχαιολογικές έρευνες και ανασκαφές που διεξήχθησαν στο νησί από Έλληνες και ξένους αρχαιολόγους, ήδη από τις τελευταίες δεκατίες του 19ου αιώνα. Η θαλασσοκράτειρα Κρήτη του Μίνωα δεν αποτελεί πλέον μυστηριώδη μύθο. Η “εκατόμπολις” του Ομήρου αποδείχθηκε ιστορική πραγματικότητα της 2ης χιλιετίας. Ο μεγάλος κρητικός μινωικός πολιτισμός αναπτύχθηκε πάνω στο νεολιθικό υπόβαθρο του νησιού και είναι σύγχρονος και εφάμιλλος με τους πολιτισμούς της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας.
Η ιστορία της Κρήτης εκτείνεται σε βάθος 8.000 χρόνων. Σύμφωνα με αρχαιολογικές μαρτυρίες το νησί κατοικήθηκε στα νεολιθικά χρόνια. Γνωστοί νεολιθικοί οικισμοί του Ηρακλείου ήταν η Κνωσός , η Φαιστός, ο Κατσαμπάς. Είναι πιθανό ότι περιοδικά κατοικούνταν και τα σπήλαια : Στραβομύτης στο όρος Γιούχτα, Ειλειθυίας στις Γούβες, Τραπέζας στην Τύλισσο κ.ά. Η προνομιακή θέση του Ηρακλείου και η μορφολογία του εδάφους, που ευνοεί την ανάπτυξη πολλαπλών καλλιεργειών, αποτέλεσαν πρόσφορες προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός πολιτισμού με το όνομα “μινωικός πολιτισμός” που άνθισε για μια μακρόχρονη εποχή (κατά την Εποχή του Χαλκού 3000-1100 π.Χ.) , με κέντρο την Κνωσό, ο οποίος έφτασε στο υψηλότερο σημείο ακμής του, μεταξύ του 1900 με 1500 π.Χ. Μετά το 1500 π.Χ., Αχαιοί και Δωριείς φτάνουν στο νησί. Ακολουθούν, το 67 π.Χ., οι Ρωμαίοι, και στη συνέχεια οι Βυζαντινοί, οι οποίοι επικρατούν μέχρι το 1252 μ.Χ. Έχει προηγηθεί ένα διάστημα, από το 824 μέχρι το 961 μ.Χ., Αραβοκρατίας. Το 1252 μ. Χ. αρχίζει η περίοδος της Ενετοκρατίας, η οποία διαρκεί μέχρι το 1645 μ.Χ. Τότε την Κρήτη καταλαμβάνουν οι Τούρκοι, οι οποίοι διατηρούν την κυριαρχία τους μέχρι το 1897, με ένα μικρό διάλειμμα και πάλι 10 χρόνων (1830-1840), κατά το οποίο το νησί παραχωρείται στην Αίγυπτο. Το 1898 ιδρύεται η Κρητική Πολιτεία, με πρωτεύουσα τα Χανιά. Το νησί παραμένει αυτόνομο μέχρι την 1η Δεκεμβρίου του 1913, επίσημη ημερομηνία της Ένωσής του με την Ελλάδα.
Ζήστε το δικό σας παραμύθι
Οι πρώτοι άνθρωποι εμφανίστηκαν στην Κρήτη περίπου το 6000 π.Χ. Υπολογίζεται ότι το 2.600 π.Χ περίπου ήρθαν στο νησί άποικοι από τη Μ. Ασία, μεταφέροντας μαζί τους το μέταλλο του χαλκού. Οι νέοι κάτοικοι που είχαν ισχυρή ναυτιλία, ανέπτυξαν μεγάλη εκπολιτιστική δραστηριότητα και δημιούργησαν το μινωικό πολιτισμό. Περί το 1950 π.Χ. χτίστηκαν τα πρώτα ανάκτορα στην Κνωσό, στη Φαιστό και στα Μάλια, τα οποία ήταν έδρες των τοπικών αρχηγών, κέντρα διοικητικά και θρησκευτικά.
Η εποχή των περίφημων μεγάλων ανακτόρων της Κρήτης ξεκινάει περίπου το 1900 π.Χ. Τα σπουδαιότερα και τα μεγαλύτερα είναι συγκεντρωμένα στο Ηράκλειο (Κνωσός, Μάλια , Φαιστός, Αρχάνες, Μοναστηράκι). Αυτά τα ανάκτορα, μαζί με άλλα μικρότερα σε άλλες θέσεις, θα αποτελέσουν για 600 περίπου χρόνια «κέντρα δημιουργίας και ακτινοβολίας του ανακτορικού μινωικού πολιτισμού, του φαινομένου που άφησε βαθιά τη σφραγίδα του στην ιστορία της Κρήτης». Αυτή την περίοδο γίνονται έργα κατασκευής δικτύων αποχέτευσης και ύδρευσης, τα οποία ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει στους παραπάνω αρχαιολογικούς χώρους, ενώ κτίζονται αποθήκες, για να φυλαχτούν οι σοδειές και τα αποθέματα τροφίμων. Την ίδια εποχή χρονολογούνται τα περίτεχνα καμαραϊκά αγγεία, που αποτελούν έξοχο δείγμα της τελειοποίησης της κεραμικής τέχνης αυτής της περιόδου. Τα σκεύη πήραν το όνομά τους από το περίφημο σπήλαιο των Καμαρών στο όρος Ίδη, όπου πρωτοανακαλύφθηκαν. Την ίδια περίοδο έχουμε μια τομή στην πνευματική ανάπτυξη της μινωικής Κρήτης: τη χρήση της παλαιότερης γραφής που συναντάται με τη μορφή εγχάρακτων σχηματοποιημένων εικόνων πάνω σε σφραγίδες και σε αγγεία (Ιδεογράμματα ή Πικτογραφική). Το πιο διάσημο μνημείο αυτής της γραφής είναι ο πήλινος δίσκος της Φαιστού στη Μεσαρά, ο οποίος δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.
Ισχυρός σεισμός, περί το 1700 π.Χ., κατέστρεψε τα ανωτέρω ανάκτορα, τα οποία όμως ξαναχτιστηκαν μεγαλοπρεπέστερα ενώ σε αυτά προστέθηκε άλλο ένα, εκείνο της Ζάκρου. Το 1450 π.Χ., μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, τα μινωικά κέντρα καταστρέφονται ολοκληρωτικά. Αμέσως μετά εισβάλλουν οι Μυκηναίοι, που ιδρύουν δική τους δυναστεία στην Κνωσό. Το 1400 π.Χ. περίπου καταστρέφεται και η Κνωσός από άγνωστη αιτία και ξεκινάει μια εποχή παρακμής. Περίπου το 900 π.Χ., αρχίζουν να δημιουργούνται στην Κρήτη πόλεις- κράτη κατά το ελληνικό πρότυπο. Η πιο ισχυρή από τις αρχαίες πόλεις, η Κυδωνία, νεότερη της Γόρτυνας και κατά πολύ νεότερη της Κνωσού, διατήρησε τα πρωτεία στην περιοχή ως την εποχή της αραβικής εισβολής, οπότε και καταστράφηκε. Στο μεταξύ αποβιβάστηκαν στο νησί οι Δωριείς, οι οποίοι ασχολήθηκαν με το συστηματικό «εκδωρισμό» των κατοίκων. Η ζωή οργανώθηκε κατά τα πρότυπα των Σπαρτιατών. Την εποχή αυτή η Κρήτη δίνει θαυμαστά έργα γλυπτικής και μεταλλοτεχνίας. Το 480 π.Χ. και αυτός ο πολιτισμός υποκύπτει στο νόμο της φθοράς.
Πειρατές από την Κιλικία μετατρέπουν τα παράλια της Κρήτης σε ορμητήρια και οι Ρωμαίοι βρίσκουν πρόσχημα για να κατακτήσουν το νησί. Το 824 μ.Χ. οι Άραβες κατέκτησαν την Κρήτη και την οργάνωσαν σε ανεξάρτητο αραβικό κράτος με κέντρο το Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο. Οι Βυζαντινοί επιχείρησαν πολλές φορές να οργανώσουν εκστρατείες, ανεπιτυχώς όμως, έως ότου ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς αποβιβάστηκε στο νησί (960) και, έπειτα από αιματηρή πολιορκία, κατέλαβε το Χάνδακα (961) και τον απελευθέρωσε.
Ο ελεύθερος όμως βίος του Χάνδακα ανακόπηκε μετά την Δ’ Σταυροφορία, οπότε κύριοι του νησιού έγιναν οι Ενετοί. Η αντίδραση των Κρητικών ήταν έντονη: 27 επαναστάσεις και πολλά τοπικά κινήματα. Μία επανάσταση με τη σύμπραξη και των Ενετών κατοίκων του νησιού κατόρθωσε να επικρατήσει και κήρυξε το νησί ανεξάρτητο με την ονομασία « Δημοκρατία του Αγίου Τίτου». Το 1645 οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν στην Κρήτη. Έπειτα από δύο χρόνια άρχισε η πολιορκία του Χάνδακα. Βενετσιάνοι και Κρητικοί, ενωμένοι, αντιστάθηκαν για 23 χρόνια. Τέλος, ο Χάνδακας κατελήφθη. Μόνο τα Σφακιά έμειναν ελεύθερα, πληρώνοντας όμως φόρο υποτέλειας.
Το 1830 η Κρήτη παραχωρήθηκε στην Αίγυπτο για δέκα χρόνια. Έπειτα, οι Τούρκοι ξαναγύρισαν. Οι επαναστάσεις συνεχίστηκαν ως το 1878, οπότε με την επέμβαση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, παραχωρήθηκαν προνόμια στους κατοίκους. Τα προνόμια αυτά ατόνησαν σύντομα και νέες εξεγέρσεις οδήγησαν τις Μεγάλες Δυνάμεις στο διορισμό του πρίγκιπα της Ελλάδας, Γεωργίου, ως Ύπατου Αρμοστή στο νησί. Το 1898 κατέφτασε στην Κρήτη ο πρίγκιπας Γεώργιος και εγκαταστάθηκε στα Χανιά. Ιδρύθηκε τότε Βουλή και η Κρήτη έγινε αυτόνομη Κρητική Πολιτεία.
Το 1908 οι Κρήτες κατάργησαν την Αρμοστεία και κήρυξαν την Ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Στην κίνηση αυτή πρωτοστάτησε ο πολιτικός Ελευθέριος Βενιζέλος. Αλλά οι Δυνάμεις αντέδρασαν και η Ένωση πραγματοποιήθηκε, επίσημα, μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων (1 Δεκεμβρίου του 1913). Η σημαντικότερη ιστορική στιγμή της Κρήτης στην περίοδο, μετά την Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα, ήταν η περίοδος της Μάχης της Κρήτης, όταν όλος ο κρητικός λαός αντιτάχθηκε στις δυνάμεις του Άξονα με απίστευτο ηρωισμό, ενωμένος με τις συμμαχικές δυνάμεις που έφτασαν στο νησί, Άγγλους, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς (20 – 29 Μαΐου 1941).
“Μια χώρα, η Κρήτη, μέσα βρίσκεται στο πέλαο το κρασάτο,
περίσσια πλούσια, θαλασσόζωστη, πανώρια
πολιτείες έχει ενενήντα μύριοι,
αρίφνητοι ζουν πάνω άνθρωποι,
κι είναι πολλές οι γλώσσες τους, ανάκατες.
Θρέφει Αχαιούς η Κρήτη, και βέρους Κρητικούς αντρόκαρδους, και Δωριείς,
που ζούνε σε τρεις φυλές,
κι ακόμα Κύδωνες και Πελασγούς αρχόντους.”
Οδύσσεια, Ραψωδία Τ΄ (172-177)
(Μετάφραση: Καζαντζάκη- Κακριδή)
ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ